اکسید روی – Zinc oxide

اکسید روی گردی به رنگ سفید تا خاکستری، بدون بو و مزه ای تلخ، نامحلول در آب و الکل و محلول در قلیاها و اسیدها می باشد. این ماده احتراق ناپذیر و نیمه رسانا است. اکسید روی به عنوان یک ماده آمفوتر با اسیدهایی مانند هیدروکلریک اسید واکنش داده و نمک های روی تولید و با بازها سبب تولید زینکات ها می شود. یکی از خواص مهم آن جذب اشعه ماورا بنفش در زیر 366 نانومتر می باشد که از این نظر در بین رنگدانه ها منحصر به فرد است. از خواص بیوشیمیایی آن ضدقارچ و ضد کپک بودن آن است.

سنتز اکسید روی

برای تولید اکسید روی سه روش وجود دارد. دو روش حرارتی (غیر مستقیم یا فرانسوی و مستقیم یا آمریکایی) و یک روش تر

• فرآیند غیر مستقیم (فرانسوی): در این فرآیند روی فلزی در یک مخزن گرافیتی ذوب می شود و در دمای بالای 1000 درجه تبخیر می شود. بخارهای روی با اکسیژن موجود در هوا واکنش می دهد و ZnO تولید می شود. سپس این بخارات وارد محفظه خنک کننده شده و جمع آوری می شوند. در این روش اکسید روی به دست آمده خالص می باشد و برای مصارف دارویی و عکاسی به کار می رود.
• فرآیند مستقیم (آمریکایی): در این فرآیند موادی مانند سنگ معدن روی و یا کانه های اکسیدی و سولفیدی روی با حرارت دادن به بخار روی تولید می شود. به دلیل خلوص پایین مواد اولیه محصول نهایی نیز با کیفیت پایین تولید می شود و ممکن است شامل مواد اسیدی به فرم ترکیبات اکسی سولفور باشد که این مواد را می توان به وسیله شستشو با محلول های آمونیاکی و یا نمک های آمونیوم خنثی کرد.
• فرآیند تر: در این فرآیند به محلول سولفات روی، سدیم هیدروکسید یا کربنات سدیم اضافه می کنند تا هیدروکسید روی یا کربنات روی رسوب کند. سپس این رسوب ها را جدا و تکلیس می کنند تا به اکسید روی تبدیل شوند. در این روش می توان با کنترل دما، سرعت و چگالی مواد خام، به محصول دلخواه دست پیدا کرد.

معمولا موادی به اکسید روی اضافه می شود تا خواص آن در صنایع لاستیک و رنگ بهبود یابد. این مواد معمولا شامل اسید های چرب مانند اسید پروپیونیک و اسید استئاریک هستند. اسید فسفریک به منظور کاهش فعالیت شیمیایی و تری آلکیل فسفات ها برای جلوگیری از گردو غبار به اکسید روی افزوده می شوند.

کاربردهای اکسید روی

مهم ترین مصرف اکسید روی در صنعت لاستیک سازی است که به عنوان عامل فعال کننده در ولکانیزاسیون کائوچو استفاده می شود. در صنایع رنگ در تهیه رنگدانه سفید، برای تولید رنگ روغن در مصارف خانگی و محافظت از وسایل در برابر اشعه و هوا مورد استفاده قرار می گیرد.

در صنایع شیشه و سرامیک برای تهیه لعاب و مینا و در چینی آلات سبب افزایش درخشندگی و براق تر شدن آنها می شود. از مخلوط اکسید آهن و روی در صنایع الکترونیک استفاده می کنند. در کشاورزی در تهیه کودهای شیمیایی و در دامداری به عنوان افزودنی در خوراک دام به کار می رود. در تهیه لوسیون ها، کرم ها و ضد آفتاب ها اکسید روی علاوه بر جذب اشعه UV سبب ایجاد رنگ سفید براق می شود. اکسید روی در تولید متانول به عنوان کاتالیزور استفاده می شود.

همچنین اکسید روی در تهیه پودر بچه، پماد برای تسریع التیام جراحات و سوختگی ها، چسب زخم، خمیر دندان و مواد پر کننده دندان، داروهای رژیمی و قرص های ویتامین جهت تامین روی مورد نیاز بدن به کار می رود. اکسید روی در صنایع پلاستیک، نساجی، سیمان، کاغذ و دارو استفاده می شود.